Sadguru Shree Mota Yoganand Swami – (સદ્ગુરુ શ્રી મોટા યોગાનંદ સ્વામી)
Gujarati
સંપ્રદાયમાં એક અદના વિદ્વાન, અજોડ ઉપદેષ્ટા, અને કાઠીઓના ગુરૂ તરીકે પ્રસિદ્ધ થયેલા સંત મહાપુરૂષનો જન્મ ઉત્તર ગુજરાતના “ગલથોર” નામે ગામમાં સંવત ૧૮૪૧ ચૈત્ર સુદી પડવાને દિવસે થયો હતો. તેમના પિતાશ્રીનું નામ રણજીતભાઈ અને માતાજીનું નામ રૂપવતીબાઈ હતું.
જીવનમાં બધુ જ મળે છે તો પરમાત્મા કે મન મળે? એમના બાળ માનસમાં ઉઠેલા એક પ્રશ્નના ઉત્તરને મેળવવા માટે તેમણે તીર્થ યાત્રા કરવાના બહાને સંસારને અલવિદા આપી. પરબ્રહ્મની શોધમાં ફરતા ફરતા અમદાવાદ પાસેના કણભા ગામે પહોંચ્યા. વાયુની જેમ ચોમેર ફેલાતી સહજાનંદની દિગંત વ્યાપી કીર્તિ તેમના કાનને પવિત્ર કરી ચૂકી હતી. પણ કણભામાં જ્યારે તેમને શ્રીજી મહારાજના દર્શન થયા ત્યારે મન-વાણી સ્તબ્ધ થઈ ગયા. નેત્ર અપલક રહી ગયા અને મૂર્તિ અંતરમાં ઉતરી ગઈ. તીર્થયાત્રાને પૂર્ણ કરી જેના પગલે તીર્થ સર્જાય છે એવા શ્રીહરિની પાછળ પાછળ ફરવા લાગ્યા. વેલાલમાં શ્રીજી મહારાજે તેમની પ્રાર્થના અને ઉત્કંઠા જોઈને દીક્ષા આપી અને ‘‘યોગાનંદ સ્વામી’’ નામ આપ્યું.
ભગવી ચુંદડીના પ્રતાપે સ્વામીની જીભ પર સ્વયં સરસ્વતી બિરાજ્યા. તેઓ સ્વયં સ્તુતિ-પ્રાર્થનાઓ રચીને પ્રભુ આગળ ગાવા લાગ્યા. તેમનામાં કવિનાં અપેક્ષિત લક્ષણો જોઈને શ્રીજીમહારાજે તેમને સંસ્કૃતનો વિશેષ અભ્યાસ કરવા માટે ધોળકા મોકલ્યા. અભ્યાસના ફલસ્વરૂપે તેમણે સંસ્કૃત સ્તોત્ર રચવાના શ્રી ગણેશ કર્યા. સૌ પ્રથમ સ્વામીએ વનવિચરણની તપોમયમૂર્તિનું વર્ણન કરતું સંસ્કૃત સ્તોત્ર રચ્યું જે સાંભળીને મહારાજ ઘણા જ રાજી થયેલા. એકવાર ગઢડામાં મનોહર રૂચિકર વસ્ત્રોથી ઓપતા શ્રીહરિને જોઈને સ્વામીએ ‘‘જલધર સુંદર મદન મનોહર’’ સ્તોત્ર બનાવીને શ્રીહરિને સંભળાવ્યું. એ સાંભળીને મહારાજ એટલા બધા રાજી થયા કે પોતાનું ઉપવસ્ત્ર સ્વામીને ઓઢાડી દીધુ.
સ્વામીએ સંસ્કૃતમાં બે ગ્રન્થોની રચના કરી છે. ‘‘બુધરંજની’’ અને ‘‘પ્રશ્નોત્તર સાગર’’. જેમાં પ્રથમ ગ્રન્થમાં સ્વામીએ શ્રીહરિના ‘‘શ્રીજી મહારાજ’’ નામની વિસ્તૃત વ્યાખ્યા કરીને ૩૪ પ્રકારે અર્થ કર્યા છે. બીજા ગ્રન્થમાં રર૩ જેટલા પ્રશ્નોના ઉત્તરો છે.
વૈદુષ્યની સાથે સ્વામી પાસે અજોડ ચૂંબકીય વાક્શક્તિ હતી. પરિણામે ખાચર, ખૂમાણ, વાળા વિગરે અનેક કાઠી દરબારો સ્વામીના હસ્તે વર્તમાન ધરાવીને શુદ્ધ સત્સંગી થયેલા. પરિણામે સ્વામી ‘કાઠીઓના ગુરૂ’ તરીકે પણ પ્રસિદ્ધિ પામેલા. લોયામાં જ્યાં શ્રીજી મહારાજનાં પહેલા વચનામૃતનો ઉપદેશ લખાયો છે ત્યાં યોગાનંદ સ્વામીએ મંદિર કરેલું ત્યાં આજે વિશાળ નવિન મંદિર તથા શાળા, ગૌશાળા, હોસ્પિટલ થઈ રહ્યાં છે.
આમ, અનેક લોકોના પથદર્શક બનીને યોગાનંદ સ્વામીએ ૧૯૦૨ ને જેઠ વદ-૪ ના દિવસે ધંધુકા મુકામે યોગાસનમાં બેસી સ્વેચ્છાએ શરીર ત્યાગ કર્યો.
સ્વામિનારાયણ સંપ્રદાયના મહાન સંતોમાં આજે પણ તેમની ગણના થાય છે. તેમના ચરણોમાં વંદન…